De lengte van een stuk ijs is vluchtig, nog brozer

onder bruggen dan tussen stenen in een rivier

of op een terp. Het ziet er anders uit, als gras

met ondergrondse stengels. Het einde buigt zich

weer omhoog. Soms is het nauwelijks te zien

op welke knoop een stek zich vormt of sterft.

Ooit waren we vissen die het ijs om zich heen

lieten komen. We verspreidden geen aarde,

groeven geen vette heuvelgrond af. We woonden

veilig maar ontkwamen niet aan krapte en mist.

De nevel valt ook nu obscuur, raakt het water

en de gronden licht, misschien hebben we het breken

met ons vissengeheugen wel gehoord. Vlak voor de plek

waar de tenen beginnen, scheurt de grond in puntige

barsten. Het ijs komt dichterbij, het koelt het letsel af,

laat het kantelen horen in een waterplas.

​

​

Ter nagedachtenis aan de onlangs overleden Leen Pil plaatsten wij haar gedicht uit de Klimaatdichtersbundel Zwemlessen voor later als gedicht van de maand mei.

alles van waarde is weerloos  - Lucebert

​

​

In die louter niks van tyd – onsigbaar, onhoorbaar
om my – in die ómvattende afwesigheid
is ek, soos ’n slak sonder skulp op die strand,
vir alles om my deurskynend en ontvanklik, 

lig wat insypel, omsingelende geluid;
in elke moment ’n barokervaring ingesluit:

in formasie vlieg honderd flaminke uit oor die see,
saamgeweef sweef meer as ’n duisend klein spreeus,
duik, vou en flap soos ’n gespikkelde soepel stuk lap,
en teen die rooi aand steek klein reiers spierwit af;

die see lispel en sis, borrel klein rimpels en golwe
glad oor sy lip as die wind nog bly lê; met volmaan
en stormgety stoot kragtige deinings op uit ver dieptes
en berge water stort donderend oor, die see is die see. 

Alles te hoor en te sien
gaan dadelik verby;
alles vergaan en ons klou om vlietend
’n vonk te behou van wat vergly.

Die niks wat tyd is, is uiteindelik
alles; ons vashou en hou,
uiteindelik niks, is hier en nou
en vir ons duur alles. 

**
 

In het pure niets van tijd - onzichtbaar, onhoorbaar
om mij heen - in de allesomvattende afwezigheid

ben ik, als een slak zonder huis op het strand,

voor alles om mij heen transparant en ontvankelijk,

licht dat naar binnen sijpelt, omsingelend geluid;

elk moment een barokke ervaring:

in formatie vliegen honderd flamingo's over de zee,

meer dan duizend kleine spreeuwen zweven in elkaar verweven,

duiken, vouwen en fladderen als een gespikkeld stuk soepele stof,

en tegen de rode avond steken kleine reigers spierwit af;

de zee lispelt en sist, borrelt kleine rimpelingen en golven

glad over zijn lip terwijl de wind nog blijft liggen; met volle maan

en stormvloeden stuwen krachtige golven van grote diepten omhoog

en bergen water donderen naar beneden, de zee is de zee.

Alles wat te horen en te zien is

gaat meteen weer voorbij;

alles vergaat en we klampen ons vast om voor even

een vonk te bewaren van wat verdwijnt.

Het niets dat tijd is, is uiteindelijk

alles; wat we vasthouden en behouden

uiteindelijk niets, maar hier en nu,
zolang wij voortduren, is het alles. 

​

(vertaling: Saskia Stehouwer)

het kan helpen als je een stoeptegel wipt

je kunt de aarde opnieuw leren ademen

wat platgewalst werd weer loswoelen

zoals vroeger

met je handen door zijn haar

wat je opgraaft heeft rouwrandjes,

stukjes dakpan van wat ooit een huis

moet zijn geweest en de glibberige vlucht 

van een regenworm naar veilig, 

ver van jouw gravende vingers vandaan

zoals de specht onder de klauwen van

de sperwer vandaan zou willen, zo wil

het land weer naar rottend blad ruiken,

hoe diep gaan wij graven voor we vinden 

wat er te bewonen viel.

ik weet dat jullie er zijn
reisgenoten
met wie ik samenkom in de nacht
om een ring te vormen
rond de wereld
met wie ik treur om kalende gronden
rouw om het water dat dromen verdrinkt

met jullie maak ik plannen
om longen schoon te vegen
een hart te transplanteren
een verse huid te laten groeien

ik weet dat jullie er zijn
omdat het moet gebeuren
aan de voet van de boom
op de oever van de rivier
waar vis en mens waar vogel en otter
waar water en zand

ik weet dat jullie er zijn
ik zie het vet druipen
van het dak van de wereld
waar de lichten nog aan zijn

onze tenen reiken naar het beven van de grond
tot de draden die ons verbinden
zich ritsen tot een weefsel

kom binnen
we vertrekken
als de dag begint

​

​

​

het gedicht 'onder ons' staat in wonen op de rand van het wonder, Saskia's nieuwe bundel die op 2/2/23 verschenen is bij Uitgeverij Marmer

Weet je nog hoe we in meren sprongen

tussen snoeken zwommen, karpers en baarzen 

we wieren voelden tussen onze tenen, op onze rug dreven 

omgeven door rietpluimen, meerkoeten en reigers

hoe we met schepnetjes door sloten waadden 

zich een universum openbaarde 

met libellen, kevers en kikkerdril 

we naar bed gingen met natte haren.

Nu is het lastig navigeren, drijven eilanden 

van afval ons tegemoet met in de diepte 

spokende netten die altijd blijven vissen, en zien we, 

als we goed kijken, de ribben van het water.

Weet je nog hoe we kommetjes maakten van onze handen 

water uit beken schepten, door vingers lieten stromen

onze dorst lesten, hoe het water golfde 

over zand, kiezels en keien als een zacht applaus.

Nu verdrijven statistieken en grafieken onze luchtkastelen 

zien we de waarheid weerspiegeld in water 

troebel van onze welvaartsresten, vragen we ons af 

of er een smaakje aan zit. 

Alsof er een steen in een vijver is gegooid, groeit 

een cirkel en het besef dat er maar één aarde is 

één letter verschil tussen moeder en modder, 

dat we samen tegen de stroom in kunnen gaan, 

ieder van ons een druppel.

​

​

Dit gedicht werd geschreven voor het symposium "Wordt waterkwaliteit de nieuwe stikstofcrisis?" dat op 25 november 2022 in Utrecht plaatsvond.

Als screensaver hebben we een zonsondergang ingesteld

alvast het gevoel dat sommige dingen blijven duren
gefixeerd op een scherm. Deze eenentwintigste eeuw
vraagt nieuwe manieren om verdriet te vertalen:
niet langer vechten of vluchten, maar staren
en jezelf verliezen in dat staren.

Je las ergens dat mensen in veertig jaar tijd
dubbel zoveel kaas zijn gaan eten
ergens anders dat consumptie van te veel melkproducten
de pijnappelklier verkalkt.
Je zoekt geen verbanden
maar kunt er niets aan doen dat alles verbonden is.

Stel me gerust je aanhoudende vragen
over het verschil tussen de sterren en het ruimteschroot
als we niet naar buiten kijken
de bevolking groeit in eenzaamheid
wanneer zal de huid de vraag overstijgen?

Maar weet, als je de vragen stelt
word je deel van deze retorische samenleving
je schouders te stram om op te halen
je derde oog dichtgeslibd, elektrisch blauw als aureool
uit de tl-lampen die we branden om de doden te herschikken.

Er is een televisiebeeld vol rook dat ons binnen houdt.
We plooien ons leven achter glas
klikken wat onbeslist en onbeantwoord kan
weg. Een gevreesde onweersbui, uitblijvende ziekteverschijnselen
en foto’s van halfnaakte lichamen als naburige tabbladen.

Vanavond gaan we weer veel te vroeg slapen.

Uit Sara's onlangs verschenen debuutbundel Het nodige breken (Vrijdag 2022)

We nokken af, we rennen onze koppen achterna

achter dwarse pupillen huizen nog de weides.

Ondertussen schokt de grond, verlaten ratten ons

raken duikers gestremd, klappen dorpen in elkaar.

Stijgt grondwater boven graven, zakken

romaanse kerkjes godvergeten weg, zwijgt Buxtehude.

Wordt hier het hart eruit gehaald.

We voelen feilloos stemmingen aan

grondmist en leugens trekken langs de poten op

donker dondert boven onze vachten.

We vrezen voor topzwaar

klimmen de dijken op.

We stijgen, worden wollen wolkendieren

we blaten ons verhaal.

​

Uit: Een engel aan de deur, uitgeverij In de Knipscheer 2021

*Bij de aardgasboringen in Groningen. Ook te zien en te beluisteren met

  beelden van Annemarie van Buuren en een geluidscollage van Aletta Becker.

ik kijk naar de droombladeren, de donkere sproeten 

die vonken op het bezegelde stadsplein, zonder mededogen

legt millimeterflora het af in droge kieren  

soms struikelt je afgemeten woord over een drempel

de momentopname blaast zich op tot hoofdzaak

terwijl de schreeuw van oeverloze modderscheuren 

vraagt om interventie; intussen blijft het brandend nieuws 

binnenstromen: slangen tussen olijfbomen, een binnenzee 

van mensen juist kniehoog in het water, evacuatieselfies 

thuis plaats je in witte letters HOME achter het raam 

de buren zonder hond gingen al voor: HIER WAAK IK

de vraag rijst aan welke kant de zon in mijn stem opkomt

Ondiep geworteld, veerdelig,
door een land van gespleten appels
beweegt ze zich,

met zere ogen die niet willen zien:
de nacht waarin dit lintbloemig hoofd zich buigt,
de dag waarin het zich uitzaait, stralend, maar vol verdriet.

De soort is niet kieskeurig.
De grond mag droog zijn, omgewerkt,
betreden door soldatenhoeven, zuur tot in de diepte.

Ook beschadigd komt er bloei.

This corner of the earth is like me in many ways. (Jamiroquai)

​

Kon ik een oerwoud zijn

we zijn omgeven door oceanen waarvan je het einde niet kunt zien

de vraag is wat je zelf kunt doen: je huis bouwen op palen, de 

muren verslepen naar hoger gelegen land

er zijn berekeningen over de impact van gedragingen, hoe rol je 

een toekomst uit als je niet vooruit wilt zien

tegenstrijdige belangen hebt

je kunt zwemvesten kopen voor later, dieren doden omdat ze

gevaarlijk zijn, hinderlijk, ziekmakend,  hun koppen mooi staan

aan de muur, hun lijven uitgespreid op een grijs gegoten vloer

nergens zijn we nog op voorbereid, overstromingen, hittegolven

bosbranden, modderstromen, op voorhand bedenken we namen  

voor stormen, orkanen

planten bomen om ’s nachts ons geweten te sussen, slaan vermoedens

af als muggen, bedekken ons met te warme dekens, en o erbarmen,

na ons de zadelsprinkhanen, afkalvende gletsjers, noodrantsoenen

er tikken gele hommels tegen de ramen als een zware moessonregen

ik denk aan biodiversiteit, palmolie en zijn smeerbaarheid, aan de man die

bomen in de amazone telt, dat rouwmantel geen woord is dat van dale kent

soms trek ik onzichtbare schoenen aan, verberg  me in kleuren van de nacht

verbeeld me donkere waterjuffers, indische tapirs, sumatraanse tijgers, haften,

withandgibbons, platkopkatten

er schrijnt een zon die niet inschikt, als mensen, later een maan die halve 

hazen ziet, hurkend tussen behouden huizen, ik wil woekeren als roggelelie, 

wilde kool, laat me een oerwoud zijn, een moederboom 

als lenzen rond je lippen zoomen
laat dan je tongspier rollen
 

wit zijn je woorden in gesneden brood
hongerig de ogen die je volgen
rood je vezels op een vel papier
geen pen blijft droog achter hun oren
 

voed de gieren en de wolven
spek hun maaltijd zonder zout
spreek als een waterval voor hen
die onder steenkool zijn bedolven
 

delf de feiten uit het slijk
wek de schapen uit hun wol

In de avond trek ik in de keuken

een blik vogelmelk open,

een delicatesse uit de Poolse supermarkt.

Het vogelvlees, gekweekt in kooien,

dampend op een bord, van vel ontdaan,

de poten tot het bot geknot.

Het babyjong nog niet gereed,

moet nog worden vetgemest,

het vliegen nooit geleerd.

Het vervoeren moet versnellen.

De consument verwacht het vlees.

De melk moet arriveren voor de nacht.

aan de algemeen directeur van Royal Dutch Shell
namens het zeeleven en de wateren van de Wilde Kust

kun je nog slapen
ben van beurden
kun je nog slapen in den haag
met het gekreun van stervende
walvissen dat door je dromen
waait hoe kussen je
je oren ben van beurden
tegen de priemende kreten van de
herauten van water hoe stoffeer
je met goudbrokaat en dik fluweel
de aanslag van decibellen de kolkende
scheurende nabranders van angst het
uit elkaar rukken van nietige
ongewervelden van hompen walvis
van buiken en vinnen van dolfijnen
de ontploffing van gehoormembranen
die duizenden zeemijlen ver
tijd en plaats en overleving moesten navigeren
het klikken het grommen het polsen het klappen
van onderwatertaal

kun je nog slapen ben

kun je nog slapen in de koninklijke
nederlandse shell in de armen

van neokolonialisme je olie
bedruipt de handpalmen
van de minister en zijn trawanten je mond
glanst bij het feestmaal van konings-
garnalen en kreeft

kun je nog slapen ben van beurden

hoe slaap je hoe stop je
je kinderen in
hoe sus je je kleinkinderen
hoe lees je ze verhalen voor
over de aarde die ooit
mooi was en héél
vóór jou

kun je nog slapen

hoe zit je
aan je eigen tafel
ben van beurden
met de lijkjes
van je kinderen netjes
in armpjes en billetjes
in buikjes en dijtjes gesneden
krokant met een sausje

jij ben het immers
ben van beurden
die het brood breekt en eet

wees meer boom
vlucht met je donkere hout
los de lucht in
vang het licht
strek je bladerdek
wervel rond
en vertrouw de grond

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

heeft de haas een zomerdepressie? de vrouw?

de in zichzelf gekeerde vragen: teken ik om dichter

bij mezelf te komen, bij het dier, bij de aarde?

zweven in de ruimte, en stemmen van sterren, de vinger van een robot.

een vogel met de schutkleur van een brokstuk

trekt de aandacht, zijn snavel staart naar het water

dat woest vissen in het rond slingert, de wind huilt door berg en been.

in haar mond de tanden, kaken, taal, geen woord over het oog

witte pupil. het ziet het gras, voor het eerst een beuk, blad

eitje van de galmug. ze steekt in de huid van het mysterie.

de haas loopt gevaar, zij erachteraan, de antwoorden jachtig.

De allerlaatste mensen eten in een eindeloze trofeeënkamer 

zittend op ballons d’or van Van Basten, Nedvêd, enzovoort. 

Ze snijden dwerggoudbrasems uit 

zuurstofarme oceanen aan

op platina platen 

als Supernatural, Never Mind, Abbey Road en slurpen

uit vergulde bekers van grand slams 

een door hitte erg versuikerd sap met gekke oude namen als

Lafite, Meursault. Monden, kinnen veegt men ginder schoon 

met vellen uit The Waves 

gerukt of Un amour de Swann en soms ook wel met repels canvas uit 

Las dos Fridas of uit Les Demoiselles D’Avignon.

Hun medio-millennium-moedeloosheid 

muteert er tot extreem lome 

grootheidswaan door steeds met tongen, lippen langs

zulk luisterrijk servies te gaan, dat ze ten slotte weigeren na gebruik

zelf van etensresten te ontdoen met schimmels, almaar giftigere 

als resultaat. Uiteindelijk sterft de mensheid uit

door niets dan een gebrek aan een vrijwilliger

voor de vaat.

je beet minuten in twee, vrat mijlen uit de luchtweg 

ging vooruit, draaide mee, alles rondom tolde  

je draaide door als naar gewoonte, eenparig versneld  

elk om de eigen as, in trossen schoot je los 

middelpuntvliedend uit de bocht 

in een baan terug naar af

naar ketsende keien, gensters in het donker 

een vroege mens die vuur slaat

zijn handen van steen houden je uit de slaap, 

kraken wanen, slopen dromen

je kruipt weer voor eeuwen bijeen, lijf aan lijf 

in holen. schaduwen flakkeren op de rotswand 

wanneer je doen en laten fatsoeneert, nieuwe 

manieren kweekt, glad schaaft, hard maakt 

noten en zaden plet in een vijzel tot pap 

voor je oude moeder, tandenloze venus 

verzot op berenvet, ze overleeft nog jaren 

zo zal blijken uit schedel en kaken. archeologen

spreken millenia later van een vroege vorm 

van menselijkheid

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens

je staat in de kraamkamer 

van de tijd, een afgebroken 

aardplaat stuit op vloeibaar 

liefdesspel, een loeiend hete

stroop raast voorbij, de korst

wringt zich in een wilde kolk

omhoog, hier ontstaat het 

vertragen, samensmelten

van metaalknollen die zij

willen losscheuren, opgraven 

bruisend schuim op de golven 

bovenaan en helemaal onder-

aan de baarmoeder, je poogt

je af te duwen aan een spring-

schans, tuimelt over de mens